کشورهای غربی در قزاقستان به دنبال چه هستند؟ (بخش سوم)
نویسنده: زوره سلبمانوا
تهیه‌کننده: رایزنی فرهنگی ایران در آستانه-قزاقستان
تاریخ: 4/11/1401
خلاصه
در بخش سوم سلسله گزارش‌ها درباره فعالیت‌های سازمان‌ها و بنیادهای خارجی در قزاقستان، به بررسی فعالیت بنیاد سوروس در قزاقستان می‌پردازیم. نمایندگی بنیاد سوروس در قزاقستان طی سال‌های حضور خود در این کشور از تعدادی از سازمان‌های غیردولتی نظیر «سرویس اطلاعات جوانان قزاقستان»، «مدیا نت»، بنیاد «بال‌های آزادی» و غیره حمایت کرده تا اهداف خود را به پیش ببرد.
مقدمه
فعالیت سازمان‌های غیردولتی خارجی در قزاقستان شفاف نیست و آنها در مقابل هیچ یک از نهادهای دولتی پاسخگو نیستند. در عین حال، بسیاری از دفاتر مرکزی صندوق‌های خارجی فعال در خاک این کشور حتی لابی‌گری‌های خود را پنهان نمی‌کنند. همچنین، بدلیل رسوایی‌هایی که گاه در اطراف آنها ظاهر می‌شود، سؤالات جدی در مورد علت اصلی انگیزه فعالیت آنها در کشورهای محل حضورشان به وجود می‌آید.
گزارش
یکی از مشهورترین سازمان‌های غیردولتی خارجی در سراسر جهان، بنیاد جامعه باز است که با نام میلیاردر مجارستانی-آمریکایی جورج سوروس پیوند خورده است. این سازمان‌ها در ظاهر ساختارهای قابل احترام به نظر می‌آیند که وظیفه بهبود زندگی جوامع محلی در کشورهای مختلف را بر عهده دارند. مأموریت آنها ایجاد جوامعی پویا و فراگیر مبتنی بر احترام به حقوق بشر و حاکمیت قانون است که در آن ضمن آنکه دولت‌ها پاسخگو هستند، راه مشارکت مردم نیز باز است. به این ترتیب، آنها از سازمان‌های مختلف مستقل و جوامع معدنی در سراسر جهان که میان حاکمان و مردم تحت حکومت آنها پیوندی سازنده و پویا برقرار می‌کنند، حمایت می‌کنند. ساختارهای سوروس در طول فعالیت خود بیش از 18 میلیارد دلار برای این اهداف اختصاص داده‌اند.
آنها هر ساله صدها میلیون دلار ارز آمریکایی را صرف برنامه‌های خود در 120 کشور می‌کنند. بر اساس آخرین داده‌های موجود در وب‌سایت رسمی Open Society Foundations، این بنیادها 469 میلیون دلار برای "ترویج به ظاهر دموکراسی" و ارزش‌های خود در سراسر جهان هزینه کرده‌اند. بخش قابل‌توجهی از این بودجه به منطقه اوراسیا اختصاص دارد به گونه‌ای که در سال 2020، بیش از 63 میلیون دلار به کشورهای اوراسیایی ارسال شد. مبلغ مشابهی نیز در سال 2019 به این کشورها اختصاص یافته بود. همچنین در بازه زمانی 2016 تا 2018 پروژه‌هایی به ارزش بیش از 170 میلیون دلار در گستره اوراسیا اجرا شد.
نمایندگی‌های این بنیاد در بسیاری از کشورهای جهان تعطیل شده‌اند. به عنوان مثال تنها در فضای پس از شوروی، فعالیت بنیادهای سوروس به دلیل درگیری با مقامات بلاروس، ازبکستان، روسیه و آذربایجان در این کشورها پایان یافت. نمایندگان سوروس در کشورهای مذکور به تدارک «انقلاب‌های رنگی» و دخالت در امور داخلی متهم شدند. اخیراً گزارش‌هایی نیز مبنی بر خروج چنین سرمایه‌هایی از تاجیکستان و ارمنستان منتشر شده است.
بنیاد سوروس در قزاقستان
بنیاد سوروس در قزاقستان فعالیت خود را از سال 1995 آغاز کرد. به گفته کارکنان آن، فعالیت‌های آنها بر اجرای طیف گسترده‌ای از پروژه‌ها و با هدف تقویت اصول برابری، عدالت، احترام به حقوق بشر و حاکمیت قانون، تضمین شفافیت بودجه و پاسخگویی، افزایش تحمل و مشارکت مدنی متمرکز است. آخرین گزارشی که در دسترس عام قرار گرفته (به جز کتابچه رنگارنگ منتشرشده در سال گذشته به مناسبت بیست‌وپنجمین سالگرد آن) و به نتایج سال‌های 2017-2018 اختصاص دارد، به وضوح اولویت‌بندی حوزه‌ها برای دفتر بنیاد سوروس در قزاقستان را نشان می‌دهد:
| موضوع |
درخواست دریافتی |
درخواست تاییدشده |
هزینه صرف‌شده برای اجرای درخواست‌ها |
|
| 1 |
حقوق بشر |
363 |
61 |
427 هزار دلار |
| 2 |
شفافیت و پاسخگویی |
157 |
61 |
425 هزار دلار |
| 3 |
سیاست عمومی |
200 |
65 |
386 هزار دلار |
| 4 |
ابتکارات جدید مدنی |
128 |
23 |
243 هزار دلار |
| 5 |
برنامه رسانه‌ای |
43 |
28 |
238 هزار دلار |
| 6 |
جامعه برای همه |
54 |
27 |
208 هزار دلار |
| 7 |
اقتصاد باز |
10 |
8 |
179 هزار دلار |
بنیاد سوروس نزدیک به 30 سال است که در قزاقستان فعالیت می‌کند. سرمایه‌گذاری‌هایی که این بنیاد صرف سرمایه انسانی قزاقستان نموده است، بر اساس گفته‌های کارکنان آن، فراتر از 100 میلیون دلار بود. اینکه ساختار سوروس در این کشور چه منافعی را دنبال می‌کند و کدام یک از شهروندان این کشور عاملان آنها هستند، سوال تأمل‌برانگیزی است. افزون بر این، در طول این سه دهه، به نظر می‌رسد که بنیاد سوروس توانسته است تا مجموعه خوبی از سازمان‌های غیردولتی وابسته به خود را ایجاد کند.
احتمال آن می‌رود که دریافت‌کننده اصلی چنین کمکی، دفتر بین‌المللی حقوق بشر و حاکمیت قانون قزاقستان به رهبری یوگنی ژوتیس باشد. این سازمان در سال 1993 برای ارتقای حقوق و آزادی‌های سیاسی، توسعه جامعه مدنی و بهبود قوانین در این زمینه‌ها ایجاد شد. این اداره از ده سال پیش وابسته به کمک‌های مالی "سوروس" شده است. بر اساس گزارشات این بنیاد تنها در بازه زمانی 2012 تا 2022 این سازمان جهت تأمین هزینه پروژه‌های خود از بنیاد سوروس حدود 275 میلیون تنگه دریافت کرد.
«سرویس اطلاعات جوانان قزاقستان» (MISK) که در اواخر دهه 1990 تأسیس شد، را می‌توان یکی از شرکای دائمی بنیاد سوروس تلقی کرد. ایرینا مدنیکووا رئیس هیئت امنای این سازمان است که وظیفه توسعه مشارکت مدنی در بین جوانان را دارد. این سازمان در سال‌های 2016-2021 میلادی حدود 50 میلیون تنگه برای اهداف مختلفی از جمله برگزاری کمپین جوانان، هکاتون آنلاین و اقدامات تبلیغاتی از بنیاد سروس دریافت کرد.
یکی دیگر از دریافت‌کنندگان مشهور کمک‌هزینه‌های سوروس، بنیاد آزادی بیان «عادل سوز» به رهبری تامارا کالیوا است. هدف آنها تشکیل جامعه مدنی باز از طریق استقرار روزنامه‌نگاری آزاد، عینی و مترقی در زندگی روزمره کشور است. این بنیاد قزاقستانی نیز بین سال‌های 2012-2020 بیش از 50 میلیون تنگه برای حمایت از پروژه‌هایی نظیر توسعه آزادی بیان در مسائل ملی، دینی و روابط اجتماعی، آزادی بیان در دوره همه‌گیری کرونا، دفاع از اصول دموکراتیک آزادی بیان و غیره دریافت نمود.
«مرکز رسانه‌های حقوقی قزاقستان شمالی» به ریاست دیانا اوکرمووا که در زمینه رسانه‌های جمعی، حمایت قانونی و آموزش روزنامه‌نگاران فعالیت می‌کند را می‌توان از لحاظ دریافت حمایت کمک‌هزینه از سوروس در رقابت با دفتر بین‌المللی حقوق بشر و حاکمیت قانون قزاقستان که قبلا ذکر شد، تلقی کرد. کمک‌های مالی این مرکز هم توسط خود سازمان و هم نمایندگان فردی آن دریافت می‌شود. این مرکز در بین سال‌های 2012-2020 میلادی بیش از 65 میلیون تنگه برای اجرای پروژه‌هایی در زمینه آموزش روزنامه‌نگاران جوان، برگزاری کنفرانس‌های سازمان امنیت و همکاری اروپا و همایش مدیریت اینترنت در آسیای میانه، مدرسه تابستانه خبرنگاران جوان، آزادی اینترنت و غیره دریافت کرد.
مرکز بین‌المللی روزنامه‌نگاری «مدیا نت» نیز که توسط گروهی از روزنامه‌نگاران قزاقستانی در سال 2004 تأسیس شد، برای مدت‌ها مورد علاقه سوروس بوده است. حمایت مالی که این مرکز در بین سال‌های 2012 – 2021 برای اهداف توسعه حوزه رسانه‌ای از بیناد سوروس دریافت کرده است، به مبلغ 182 میلیون تنگه است.
بنیاد «بال‌های آزادی» به ریاست النا شوتسوا، یک جنبش حقوق بشری جوانان است که مروج آزادی و حقوق بشر بوده و شهرت آن به خاطر نظارت بر انتخابات است. این بنیاد نیز در ردیف دریافت‌کنندگان حمایت مالی سوروس قرار دارد و تنها در پنج سال اخیر حدود 77 میلیون تنگه برای توسعه حقوق بشر در قزاقستان دریافت کرد.
"بنیاد سوروس" به هر طریقی بدون تقاضا در کارهایی که اصولاً نباید در آن حضور داشته باشد، مداخله می‌کند. به عنوان مثال، این بنیاد در سال 2010 نقش جدید خود را به عنوان یک واسطه میان دولت، تجارت و جامعه مدنی در شکل‌گیری سیاست عمومی اعلام کرد. اگر این مداخله در امور داخلی قزاقستان نبوده، پس چیست؟ این بنیاد امروزه نیز چنین رویکردی را در اجرای مأموریت خود در پیش گرفته است.
در سند راهبردی بنیاد سوروس برای سال‌های 2017-2020 آمده است: «... دولت احتمالاً اکنون برای ایده‌های اقتصادی جدید و کارایی باز است که می‌تواند سیاست جدید اقتصادی را شکل دهد و از تبدیل بحران اقتصادی به بحران اجتماعی و سیاسی جلوگیری کند. بنیاد سوروس این امر را ظرفیت و فرصتی برای تاثیر بر سیاست اقتصادی این کشور می‌بیند به گونه‌ای که بتواند به توسعه پاسخگویی دموکراتیک و حقوق بشر کمک کند. این بنیاد همچنین با استفاده از علاقه‌مندی کشور قزاقستان به عضویت در سازمان همکاری و توسعه اقتصادی و مشارکت دولت باز، به تقویت حوزه مدیریت منابع طبیعی و بودجه دولتی این کشور می‌پردازد».
البته بنیاد سوروس و سایر سازمان‌های مشابه برای هر انتقال وجهی در برابر نهادهای دولتی مرتبط پاسخگو هستند. بدون شک این نکته مثبتی است، اما مسئله صرفاً به انتقال وجه و هزینه‌های این نهاد محدود نمی‌شود. در برخی از کشورها گفته می‌شود که نمایندگان بنیاد سوروس در قزاقستان احساس راحتی می‌کنند. روس‌ها نیز نسبت به این مسأله مشکوک هستند که واشینگتن منابع پولی خود را با هدف بی‌ثباتی وضعیت داخلی روسیه، از طریق قزاقستان به این کشور ارسال می‌کند.
روس‌ها پس از اخراج بنیاد سوروس از کشور خود متوجه شدند که در سال‌های حضور این بنیاد در کشورشان نسل جدیدی از نمایندگان جامعه مدنی شکل گرفته است که بر اساس ایده‌آل‌های این بنیاد پرورش یافته‌اند. متاسفانه، در قزاقستان نیز چنین نسلی وجود دارد. جای تعجب نیست که این بنیاد بیشتر بر جوانان تمرکز دارد اما برای کار با جوانان روش‌های خاصی دارد. به عنوان مثال، غیرت خدایبیرگینوف کاربر سایت Zona.kz در وبلاگ خود نوشته است: آینورا آبسامبیتوا نماینده این بنیاد در استان آلماتی در پاییز سال 2016 سمینارهایی با موضوعات «انسان-شهروند-رهبر»، «قزاقستان خود را معرفی کن»، «ملی‌گرایی» و «قزاقستانی، چه کسی است؟» برگزار کرد. در این همایش‌ها گام‌به‌گام خصوصیاتی نظیر تمایل به فعالیت و شرکت در درگیری‌ها به بهانه عدم تحمل نابرابری و بی‌عدالتی‌ها در شرکت‌کنندگان شکل می‌گیرد. شرکت‌کنندگان فعال پروژه‌ها نیز با روش‌های مختلفی از جمله اعزام به سفرهای گردشگری به کشورهای غربی، به خروج از کشور تشویق می‌شوند»...
نتیجه‌گیری و پیشنهادات
آنچه از نتیجه این گزارش بر می‌آید این است که بنیاد سوروس طی سال‌های حضور خود در قزاقستان به دنبال شکل‌دهی غرب‌گرایی در این کشور بوده است و جمعیت هدف خود را در بین عموم مردم به ویژه جوانان قرار داده است تا از طریق آنها راحت‌تر بتواند ایده غربی خود را در این کشور ترویج نماید و بدین وسیله به کم‌رنگ شدن و سپس فراموشی ارزش‌های ملی دامن بزند. خروج سرمایه‌های جوان کشور پهناور و کم‌جمعیتی چون قزاقستان با وعده‌های واهی غرب، خود خسران بزرگی است که اگر به موقع و با درایت از آن ممانعت نشود، خسارت‌های جبران‌ناپذیری در پی خواهد داشت. اگرچه این بنیاد به ظاهر همایش‌های ملی‌گرایانه در کشور برگزار می‌کند اما در باطن عوام‌فریبانه و در جهت منافع غرب است. بنابراین، ضروری است تا با ارتقاء سطح آگاهی مردم خصوصاً قشر جوان از تلاش‌های طرف‌های خارجی برای نفوذ بر جریان‌های سیاسی و اجتماعی داخلی کشور جلوگیری به عمل آید و با افزایش هوشیاری دولت در برابر اقدامات مخفیانه عاملان خارجی، این کشور بتواند مسیر پیشرفت و توسعه خود را ادامه دهد. در این راه، اولین گام همانند سایر کشورها، متوقف نمودن فعالیت این بنیادها و خروج آنان از کشور است. پایبند نمودن جوانان به کشور و افزایش حس ملی‌گرایی در آنان گام مهم بعدی است تا آنها به دست خود و بدون وابستگی به حمایت‌های مالی بنیادهایی از این قبیل کشور را در مسیر رشد و پیشرفت قرار دهند. گاهیآچکگدسامئقلص
نظر شما